Według raportu LiveCareer z 2023 roku, tylko 12% Polaków deklaruje dobrą znajomość przepisów prawa pracy.
To oznacza, że wiele aktywnych zawodowo osób może nie być świadoma swoich podstawowych praw i obowiązków. A ta wiedza może uchronić przed wieloma nadużyciami.
Z tego artykułu dowiesz się, czym jest prawo pracy oraz jakie są podstawowe regulacje, które każdy powinien znać.
Co to prawo pracy?
Prawo pracy to wyspecjalizowana gałąź prawa, która reguluje relacje między pracownikiem a pracodawcą oraz określa zasady funkcjonowania zbiorowych stosunków pracy. W Polsce jego fundamentem jest Kodeks pracy, uzupełniany przez inne akty prawne, np. ustawy szczegółowe, układy zbiorowe, regulaminy i statuty.
Dlaczego należy znać podstawy prawa pracy?
Chcę Ci teraz przytoczyć jedną z zasłyszanych kiedyś historii. Pewna pracownica niespodziewanie musiała przejść na dłuższe zwolnienie lekarskie. Jej sfrustrowany szef wymusił na niej dokończenie rozpoczętych zadań w trybie zdalnym.
Taka sytuacja jest niedopuszczalna, a osoba, którą dotknęło nadużycie, powinna to jak najszybciej zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy. Z pewnością powinna była to zrobić, jednak to była jej pierwsza praca i pierwsze dłuższe zwolnienie, więc myślała, że po prostu wszędzie tak jest.
Z moich obserwacji jednak wynika, że pracownicy nie reagują na wiele nadużyć takich, jak np. zakłócanie urlopu wypoczynkowego, czy kończenie zadań podczas zwolnienia lekarskiego, ponieważ nie znają podstawowych przepisów.
Prawo pracy obejmuje kluczowe obszary związane m.in. ze stosunkiem pracy, czasem pracy, wynagrodzeniem, urlopami, bezpieczeństwem i higieną pracy (BHP), a także z zasadami równego traktowania i zakazem dyskryminacji.
To właśnie dzięki tej wiedzy:
- skutecznie obronisz własne prawa, gdy zostaną naruszone,
- będziesz podejmować świadome decyzje zawodowe,
- wzmocnisz pewność siebie, co sprawi, że będziesz mniej podatny na manipulację i nadużycia,
- unikniesz błędów w budowaniu partnerskich relacji w pracy,
- zadbasz o bezpieczeństwo w miejscu zatrudnienia.
Jakie jest 15 podstawowych zasad prawa pracy?
Uważam, że znajomość prawa pracy to obowiązek.
Zgadzam się także ze słowami Katherine Osman-Radzkej, adwokatki specjalizującej się m.in. w prawie pracy, że wiedza dotycząca podstawowych przepisów to:
“To absolutne minimum, fundament relacji pracodawca–pracownik. A jednak wciąż zbyt wielu menadżerów traktuje je jak coś, co można naginać.”
Dlatego znajomość prawa stanowi narzędzie, które nie tylko pozwala bronić się przed nadużyciami, ale też pozwala świadomie kształtować drogę zawodową i relacje z przełożonymi.
Przedstawię Ci teraz 15 zasad prawa pracy.
1. Prawo do pracy
To fundamentalna zasada i jeden z podstawowych przepisów prawa pracy, gwarantowany zarówno przez Konstytucję RP, jak i Kodeks pracy. Oznacza, że każda osoba ma prawo do swobodnego wyboru zatrudnienia oraz wykonywania zawodu zgodnego z jej kwalifikacjami i zainteresowaniami.
2. Prawo do minimalnego wynagrodzenia
Ten przepis ma za zadanie chronić pracowników przed wyzyskiem. Gwarantuje każdemu, niezależnie od jego kwalifikacji, branży czy stanowiska otrzymywanie co najmniej minimalnego wynagrodzenia.
Czym jest minimalne wynagrodzenie?
Jest to ustawowo określona najniższa kwota, jaką pracodawca musi wypłacić pracownikowi zatrudnionemu na pełen etat. Płaca minimalna ustalana jest co roku i obowiązuje na terenie całego kraju. Według portalu INFOR obecnie minimalne wynagrodzenie wynosi 4666 zł brutto, natomiast w 2026 roku wzrośnie ono do 4806 zł brutto.
3. Prawo do godziwego wynagrodzenia
Różne stanowiska mają różne wymogi, wymagają np. określonych poziomów kwalifikacji czy też wiążą się z większą lub mniejszą odpowiedzialnością. Dlatego wynagrodzenie powinno być adekwatne do warunków pracy.
Mimo że nie ma oficjalnej definicji “godziwości” płac, przyjmuje się, że ten termin oznacza uczciwość, rzetelność oraz stosowność względem nakładu pracy. Takie wynagrodzenie musi być wypłacane regularnie i powinno zapewnić pracownikowi oraz jego rodzinie godny poziom życia.
4. Swoboda nawiązania stosunku pracy
To zasada, która wspiera zarówno autonomię pracownika, jak i pracodawcy. Chroni ona wolność wyboru formy zatrudnienia i miejsca pracy oraz możliwość swobodnego doboru kandydatów. To oznacza, że obie strony mogą nie zgodzić się na proponowane warunki bez konsekwencji prawnych.
5. Poszanowanie dóbr osobistych pracowników
Ten podstawowy przepis prawa pracy ma chronić godność, prywatność i inne dobra osobiste pracownika.
Czym są dobra osobiste?
W świetle prawa dobra osobiste to nie tylko dobra materialne. Zaliczamy do nich także zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji oraz twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą, czy też racjonalizatorską.
6. Równe prawa pracowników
Ta zasada prawa pracy gwarantuje pracownikom jednakowe traktowanie niezależnie od płci, wyznania, pochodzenia, orientacji czy formy zatrudnienia.
Przykładowo nowo zatrudniony cudzoziemiec powinien mieć takie same warunki pracy, wynagrodzenie, możliwość awansu czy dostęp do różnych form szkoleń (m.in. kursów online organizowanych przez Krajowe Centrum Edukacyjne), co Polacy zatrudnieni na podobnych stanowiskach.
7. Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu
To kolejna zasada prawa pracy mająca zapewnić równe traktowanie wszystkim pracownikom. Pracodawca nie może różnicować sytuacji zawodowej ze względu na m.in. wiek, wyznanie, pochodzenie, niepełnosprawność lub przekonania polityczne.
Na przykład po kilku miesiącach od zatrudnienia okazało się, że pracownik jest innego wyznania niż jego przełożony. Od tamtej pory osoba zatrudniona jest gorzej traktowana, dostała dużo niższą podwyżkę niż inni członkowie zespołu, nie została zaproszona do udziału w szkoleniu, w którym brali udział wszyscy, nie dopuszcza się jej do głosu podczas spotkań biznesowych. W ten sposób przełożony pracownika jawnie łamie zakaz dyskryminacji.
Pamiętaj, że każdy przejaw dyskryminacji w pracy jest niedopuszczalny.
8. Prawo do wypoczynku
Kodeks pracy gwarantuje każdemu prawo do wypoczynku, a więc prawo do urlopu wypoczynkowego, przerw w pracy, dni wolnych oraz odpowiedniego czasu między zmianami. Celem tej podstawowej zasady prawa pracy jest ochrona zdrowia fizycznego i psychicznego pracownika oraz zapewnienie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.
9. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Na mocy tego zapisu pracodawca musi zapewnić pracownikowi odpowiednie warunki techniczne, organizacyjne i sanitarne w miejscu pracy.
Na przykład obowiązkiem właściciela firmy jest zorganizowanie szkolenia BHP zatrudnionym, zapewnienie im dostępu do środków sanitarnych, kontrolowanie stanu technicznego urządzeń oraz reagowanie na zagrożenia.
10. Zaspokajanie potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników
Zaspokajanie potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników to ważny element, który realnie wpływa na jakość życia oraz satysfakcję z pracy.
Pracodawcy realizują ten podstawowy przepis prawa pracy na różne sposoby, np. poprzez:
- dofinansowywanie wypoczynku,
- pomoc mieszkaniową,
- organizację spotkań integracyjnych.
11. Ułatwienie podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Celem tej zasady prawa pracy jest ułatwienie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pracodawca powinien stwarzać warunki do nauki, dając możliwość zatrudnionym udziału w szkoleniach, dofinansowując edukację, czy zapewniając elastyczny czas pracy osobom studiującym.
12. Zgodność postanowień umów z przepisami prawa pracy
Ta podstawowa zasada mówi, że umowa zawierana między pracodawcą a pracownikiem musi być zgodna z przepisami prawa pracy. To oznacza, że nawet jeśli ktoś zgodzi się na mniej korzystne warunki, niż te, które przewiduje Kodeks pracy, to takie postanowienia i tak są nieważne w świetle prawa.
13. Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych
Ta zasada umożliwia tworzenie i przystępowanie do organizacji reprezentujących ich interesy wobec pracodawcy, takich jak związki zawodowe. Celem wspomnianych organizacji jest obrona praw pracowniczych, prowadzenie negocjacji bądź udział w dialogu społecznym.
Warto jednak nadmienić, że ten przepis dotyczy także osób zatrudniających. To znaczy, że pracodawcy też mają prawo tworzyć własne organizacje, które reprezentują ich interesy w relacjach z instytucjami publicznymi i partnerami społecznymi.
14. Prawo do informacji i konsultacji
Na mocy prawa pracy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników lub ich przedstawicieli o istotnych kwestiach dotyczących zatrudnienia, warunków pracy, restrukturyzacji czy zmian organizacyjnych.
Takie konsultacje umożliwiają pracownikom wywieranie realnego wpływu na funkcjonowanie firmy i podejmowane decyzje. Dzięki nim buduje się dialog społeczny, tworzy atmosferę zaufania oraz zapewnia przejrzystość relacji zawodowych.
15. Prawo do zachowania równowagi między pracą a życiem prywatnym
Każdy ma prawo do zachowania równowagi między pracą a życiem prywatnym. Życie zawodowe powinno być organizowane tak, by umożliwić zatrudnionym realizowanie się także w innych obszarach niezwiązanych z wykonywaną pracą.
Zapewniam, że zachowanie równowagi sprzyja nie tylko zdrowiu psychicznemu i ogólnemu dobrostanowi pracownika, ale też podnosi jego efektywność w pracy oraz zaangażowanie.
Co jeszcze warto wiedzieć o podstawowych przepisach prawa pracy?FAQ
Prawo pracy to trudny temat. Jak pokazują badania przeprowadzone przez LiveCareer jedynie 12% respondentów twierdzi, że dobrze orientuje się w przepisach prawa pracy.
Aby pokazać Ci, jak zasady prawa pracy funkcjonują w praktyce, odpowiem na 4 najczęściej zadawane pytania.
1. Czy pracodawca może zmienić zasady pracy bez mojej zgody?
Nie. Na mocy art. 42 Kodeksu pracy pracodawca nie może jednostronnie zmienić istotnych warunków pracy określonych w umowie. Mam tu na myśli np. wynagrodzenie, czas pracy lub jej miejsce. Wszystkie tego typu zmiany wymagają zgody pracownika.
Jeśli zatrudniony nie zaakceptuje nowych warunków, umowa ulegnie rozwiązaniu po okresie wypowiedzenia.
2. Jak zgłosić naruszenie zasad prawa pracy?
Każde naruszenie zasad prawa pracy należy zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
Możesz to zrobić na kilka sposobów:
- kontaktując się osobiście lub listownie z właściwym okręgowym inspektoratem pracy,
- telefonicznie,
- wysyłając zgłoszenie online przez ePUAP poprzez usługę „Pismo ogólne do podmiotu publicznego”.
3. Czy zasady prawa pracy dotyczą również umów zlecenia?
Umowy zlecenie podlegają Kodeksowi cywilnemu, więc nie wszystkie zasady prawa pracy ich dotyczą. Osoby zatrudnione na takich umowach nie mają gwarancji takich praw, jak urlop wypoczynkowy, ochrona przed zwolnieniem, normy czasu pracy, wynagrodzenie za czas choroby.
Oczywiście, niektóre zasady prawa pracy dotyczą także zleceniobiorców, np. płaca minimalna, ograniczenia pracy młodocianych, niektóre przepisy BHP, zakaz dyskryminacji. Niemniej jednak pełna ochrona wynikająca z Kodeksu pracy przysługuje tylko pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę.
4. Jakie kary grożą za łamanie zasad prawa pracy?
Zwykle za naruszenie przepisów prawa pracy grozi grzywna od 1000 zł do 30 000 zł. Jeśli sprawę wytoczył pracownik przeciw pracodawcy, możliwe, że zatrudniający będzie musiał wypłacić poszkodowanemu odszkodowanie.
W przypadku ciężkich nadużyć np. mobbingu, narażenia życia czy dyskryminacji, może grozić odpowiedzialność karna. W skrajnych przypadkach sąd może także nałożyć zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na pracodawcę.
Co trzeba wiedzieć o zasadach prawa pracy w 2025? Podsumowanie
Znajomość podstawowych przepisów prawa pracy leży w interesie zarówno pracownika, jak i pracodawcy.
Kluczowe zasady opisane w kodeksie pracy m.in.:
- regulują sposób zawierania i kształt umów,
- zapewniają równe traktowanie wszystkim pracownikom oraz ochronę dóbr osobistych,
- gwarantują możliwość wypoczynku,
- zapewniają higieniczne i bezpieczne warunki pracy,
- wymuszają na pracodawcach dbanie o rozwój pracowników oraz zaspokajanie ich potrzeb.
Dzięki znajomości tych przepisów zarówno zatrudnieni, jak i właściciele firm mogą:
- chronić się przed nadużyciami,
- budować zdrowsze relacje zawodowe,
- skuteczniej dbać o swoje zdrowie psychiczne oraz fizyczne w miejscu pracy,
- dokonywać bardziej świadomych wyborów zawodowych.
Pamiętaj, że opisane przeze mnie zasady to tylko niewielki wycinek tego, co znajdziesz w Kodeksie pracy. Aby zdobyć bardziej rozbudowaną wiedzę w tym zakresie, zapisz się na specjalistyczne szkolenie z prawa pracy, które jest dostępne przez całą dobę w formie online.
Weź także pod uwagę, że dbanie o rozwój umiejętności pracownika jest istotne dla naszych władz. Pracodawca może ubiegać się o otrzymanie dofinansowania z KFS, które ma na celu pokrycie kosztów szkoleń i kursów osób u niego zatrudnionych. Artykuł nie stanowi porady prawnej i jest jedynie wyrazem opinii na temat ogólnych zasad prawa pracy.
